Chữ 義 nghĩa liên quan mật thiết đến chữ 人 nhân và chữ 仁 nhân, gồm chữ 我 ngã (tôi) và 羊 dương (con dê) hợp thành theo nguyên tắc hội ý. Chữ 我 ngã (tôi/ bản ngã) là hình ảnh phác họa con người đứng hiên ngang, chống kiếm, đối mặt với cuộc đời. Còn 羊 dương là loài động vật ăn cỏ hiền lành. Những chữ Hán có bộ 羊 dương biểu nghĩa đều liên quan đến sự cát tường, may mắn, lương thiện. Chữ 義 nghĩa trên đầu của 我 ngã là 羊 dương, thể hiện sự tôn sùng, đề cao điều thiện, diệt trừ điều ác, mang lại lợi ích cho mọi người. Chữ 義 nghĩa trong các bộ từ điển tiếng Hán thường được giải thích là đạo lý hoặc hành vi đúng đắn, phù hợp hoàn cảnh. Hành vi giữa đường gặp sự bất bằng, sẵn sàng bạt đao tương trợ, bảo vệ chính nghĩa, chân lí được coi là nghĩa cử cao đẹp. Cũng như 仁nhân, 義 nghĩa thể hiện đạo đức xã hội, hướng suy nghĩ, hành vi của con người theo chiều tích cực, làm hài hòa các mối quan hệ xã hội. Khổng Tử – người sáng lập ra học thuyết Nho gia đề xướng 仁 nhân, gần ba trăm năm sau, Mạnh Tử kế thừa và phát huy tư tưởng Khổng Tử, đề xướng 義 nghĩa. Chính vì vậy, nhân nghĩa chính là hạt nhân tư tưởng của học thuyết Nho gia. Mạnh Tử kế thừa Khổng Tử, hình thành nên tư tưởng Khổng Mạnh với tư tưởng nhân nghĩa, ảnh hưởng sâu sắc đến đời sống xã hội, ý thức tư tưởng của Trung Quốc và Việt Nam. Là người Việt Nam, ai cũng từng nghe về nhân nghĩa và coi đó là mực thước đạo đức, tiêu chuẩn hành vi. Trong Bình Ngô đại cáo, Nguyễn Trãi viết: “Nhân nghĩa chi cử yếu tại an dân, điếu phạt chi sư mạc tiên khử bạo” (Việc nhân nghĩa cốt ở an dân, quân điếu phạt trước lo trừ bạo). Hành động theo đạo nghĩa là đúng đắn, là sự lựa chọn hàng đầu của các bậc chính nhân quân tử. Khổng Tử nói: “Bất nghĩa nhi phú thả quý, ư ngã như phù vân” (làm điều bất nghĩa để được giàu sang với ta như mây nổi). Ca dao Việt Nam cũng có câu: “Trai mà chi, gái mà chi, Sinh ra có ngãi (nghĩa) có nghì thì thôi”. Chữ 義 Nghĩa cùng với Nhân trở thành chân lý cuộc sống và cũng là những mỹ từ ca ngợi truyền thống tốt đẹp của dân tộc ta.
Mặc Vương
Hãy email cho Mặc Vương khi các bạn có thắc mắc gì trong lĩnh vực này, Mặc Vương sẽ trả lời trong vòng 24 giờ, thật đấy!